ÇOMÜ AÇASAM Müdür Yardımcısı Dr. İsmail Sabah, Çanakkale Savaşları’nın yaşandığı Gelibolu Yarımadası’nda Osmanlıca yazılı mezar taşları ve kitabeler üzerinde yaptığı çalışma sırasında Eceabat ilçesine bağlı Kilitbahir köyü hudutlarında bulunan Kaptan-ı Derya Halil Paşa’nın inşa ettirdiği çeşme hakkında yeni ayrıntıları ortaya çıkardı.
Dr. İsmail Sabah yaptığı çalışma sonucunda çeşmenin Osmanlı Donanması’nın su muhtaçlığını karşılamak için yapıldığını belirlediklerini söyledi. Dr. Sabah, söz konusu çeşmenin Kırım Harbi ve Çanakkale Savaşları’ndan izler taşıdığını kaydetti.
‘TERCÜME ETTİĞİMİZDE BİRTAKIM NOKTALAR DİKKATİMİZİ ÇEKTİ’
Tarihi alanda üzerinde Osmanlıca yazılı mezar taşları ve kitabeler üzerinde çalışma yaparken Kaptan-ı Derya Halil Paşa’nın inşa ettirdiği çeşmeyi de incelediklerine dikkati çeken Dr. İsmail Sabah, “Bu çeşmenin kitabesini çeviri ettiğimizde birtakım noktalar dikkatimizi çekti. Olağanda çeşmeler hayır yapıtları oldukları için yerleşim yerlerinin içerisine yahut yakın noktalara inşa edilirdi. Lakin ardımızdaki çeşme, en yakın yerleşim yeri olan Kilitbahir köyüne yaklaşık 4 kilometre aralıktaydı. Hasebiyle bu çeşmenin neden yerleşim yerine uzak yapıldığı konusunu aydınlatmak için sorduğumuz sorularla birlikte yeni keşiflere hakikat uzanan serüvenimiz de başladı. Bu sorunun karşılığını bulabilmek için öncelikle Halil Paşa’nın vakfiyesini inceledik. Kendisinin ‘Piyale Paşa Bahçesi’ olarak isimlendirilen mevkide 2 çeşme ve 2 havuz inşa ettirilmesini istediğini gördük” dedi.
‘KATİP ÇELEBİ’NİN YAPITINDA DE KARŞILAŞMIŞ OLDUK’
Dr. İsmail Sabah, “Çeşmenin yapılması istenilen yer vakfiye kaydına nazaran; Piyale Paşa Bahçesi olarak geçmekte. Lakin burası günümüzde Havuzlar mevki olarak anılmaktadır. Hasebiyle birinci yanıtlanması gereken soru, Piyale Paşa Bahçesi’nin neresi olduğuydu. Katip Çelebi’nin ‘Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan’ biçiminde çeviri edilen yapıtında Osmanlı Donanması’nın sefere çıkışının anlatıldığı kısımda değerli bir ipucuyla karşılaştık. Yapıta nazaran, İstanbul’dan yola çıkan donanma Marmara’yı geçtikten sonra Çanakkale Boğazı taşrasında Piyale Paşa Bahçesi denilen mevkide bir gün kesinlikle duruyor ve bu sayede su muhtaçlığını tedarik ediyor. Birebir vakitte gemiler için Çanakkale’den tomruk ve çıra alınıyor. Aslında Halil Paşa’nın vakfiyesinde geçen Piyale Paşa Bahçesi ismiyle Katip Çelebi’nin yapıtında de karşılaşmış olduk. Katip Çelebi’nin vermiş olduğu bu bilgi sayesinde kendisi de Kaptan-ı Deryalık makamında bulunmuş Halil Paşa’nın kelam konusu çeşmeyi sivil gereksinimin karşılanması için değil, Osmanlı Donanması’nın su muhtaçlığını karşılaması için yaptırdığı sonucuna ulaştık. Öncelik askeri gereksinimdi. Zira içilebilir su haliyle donanmanın en değerli gereksinimlerinden biriydi” diye konuştu.
‘EN AÇIK DELİL’
Dr. Sabah, “Çeşmenin bulunduğu mevki ise inşa edildiği devirde Piyale Paşa Bahçesi’ydi. Bizatihi çeşmenin varlığı, burada inşa edilmiş olması, bu mevkinin gerçek isminin Piyale Paşa Bahçesi olduğunun en açık kanıtıdır. Osmanlı Donanması Akdeniz’e yönelik bir sefere çıkacağı vakit Çanakkale Boğazı’ndan çıkmadan evvel kesinlikle bir gün burada duruyor ve en değerli lojistik muhtaçlık olan su teminini bu noktadan sağlıyordu. Hasebiyle Halil Paşa da bu çeşmeyi donanmanın gereksinimini karşılamak için yaptırmış olduğunu görüyoruz” dedi.
‘ASKERLERİMİZİN BU ÇEŞMENİN ÖNÜNDE FOTOĞRAF ÇEKTİRDİĞİNİ BİLİYORUZ’
Bu bölgenin Türk denizcilik tarihi için değerli noktalardan biri olduğunu vurgulayan Dr. Sabah, “Bu çeşmeler ve çeşmelerin önlerine yaptırılan havuzlar nedeniyle gerçek ismi olan Piyale Paşa Bahçesi ismi vakitle unutulmuş. Çeşme ve önündeki havuzlar nedeniyle günümüzde de hala ‘havuzlar’ ismiyle anıldığını görmekteyiz. Çeşmeyi ve havuzları incelediğimizde farklı devirlerde yazılmış yazılar olduğunu görmekteyiz. Çeşmede 1856 tarihini açık bir biçimde görebilmekteyiz ve üzerinde Latince yazılar yazmakta. Bu tarih tıpkı vakitte 1853-1856 Kırım Harbi’nin de yapıldığı periyoda denk gelmekte. Kuvvetli mümkün o periyotta Osmanlı Devleti’nin müttefiki olarak gelen askerlerden biri yazmış olabilir ya da en azından bu türlü bir değerlendirmede bulunabiliriz. Yakın devirde, 1915 yılında Çanakkale Muharebeleri’nin gerçekleştiği periyotta de askerlerimizin bu çeşmenin önünde fotoğraf çektirdiğini biliyoruz. Ayrıyeten tekrar havuzun etrafında da Çanakkale Savaşları periyoduna ilişkin yazılar bulunduğunu görmekteyiz. Özetle bir kitabe metninin düşündürdükleri sayesinde Türk denizcilik tarihinin en kıymetli yerlerinden biriyle karşılaştığımızı fark ettik” diye konuştu. (DHA)