Milor, Amerika, Avrupa ve Japonya seyahatleri sırasında karşılaştığı örnekleri köşesinde sıraladı.
Milor, “Orta yolcu ve çok cömert beşerler büyük çoğunluk. Yüzde 80 ve üzeri. Tıpkı yüzde lokantacılar için de geçerli. Büyük çoğunluk düzgün. Fakat sorun şu ki utanmaz arlanmaz bir azınlık, ömrün her alanını zehirlediği üzere lokanta-müşteri ilgisini de toksik hale getiriyor.” diyerek Globalizasyon sonrası güzelce vahşileşen neoliberal denen kapitalizmin buna prim verdiğini söyledi.
Peki paylaşımları ile tartışma yaratan Vedat Milor kim? Soner Yalçın Vedat Milor hakkında tüm bilinmeyenleri yazmıştı.
Vedat Milor’un tenkitlerine geçmeden Soner Yalçın’ın kaleminden Vedat Milor’un CV’sine bir göz atalım…
Soner Yalçın’ın devleti getirmek yazısının o kısımları:
“Vedat Milor’u bilmeyeniniz yok; gastronomi/ yemek sanatı yazıları yazıyor, programlar yapıyor…
Galatasaray Lisesi ve Boğaziçi Üniversitesi’nden mezun.
London School of Economics/LSE ve California Üniversitesi/Berkeley’de yüksek lisans yaptı. J. Habermas, M. Foucault, P. Feyerabend, E. Cardoso’nun derslerini takip etti.
Berkeley’de sosyoloji ve Stanford Üniversitesi’nden hukuk doktorası aldı. Dünya Bankası’nda iki yıl çalıştı. Brown Üniversitesi’nde akademisyenlik yaptı. Teknolojinin kalbi Silikon Vadisi’nde bulundu. Vs. Vedat Milor’un yolu daha sonra “yemek sanatı” ile kesişti. Kim ne diyebilir ki? Lakin bu “kader çizgisinin” finaline itirazım var!
★★★
Cambridge Üniversitesi mezunu Michael Burawoy, tanınmış Marksist sosyolog. “Rıza Üretimi: Tekelci Kapitalizm Altında Emek Sürecindeki Değişiklikler” üzere kitapları var.
Prof. Burawoy, 2010-2014 yılları ortasında Milletlerarası Sosyoloji Derneği/ISA başkanlığı vazifesini yürüttü. Hala California Üniversitesi’nde çalışmalarını sürdürüyor…
Vedat Milor, Berkeley’de Prof. Burawoy’un “Gelişme ve Az Gelişme Sosyolojisi” dersinden çok etkilendi. Ve tezine hocası ile karar verdi.
Doktora eser geçen yıl Türkçe basıldı: “Devleti Geri Getirmek: Türkiye ve Fransa’da Planlama ve Ekonomik Kalkınma Üzerine Karşılaştırılmalı Bir Çalışma.”
Bu doktora, Amerikan Sosyoloji Derneği’nin 1990 yılında verdiği “en düzgün tez ödülünü” kazandı…
Vedat Milor’un bu tezi seçmesinin çeşitli sebepleri vardı.
Türkiye, birinci beş yıllık kalkınma planını 1963-1967 yılları için hazırlandı. En son -kağıt üzerinde kalan- on birinci kalkınma planı (2019-2023) yaptı.
Güney Kore birinci 1962 yılında kalkınma planı hazırladı. Pekala: İç savaş yaşamış Güney Kore kamucu planlama ile Türkiye’yi fersah fersah nasıl geçti? Ya Çin’e ne demeli?
İkinci Dünya Savaşı yıkımından çıkan Fransa, planlama teşkilatını 1946 yılında kurarak devletin öncü rolüyle Avrupa’nın ikincisi, dünyanın dokuzuncu iktisadı nasıl oldu?
Planlama bu ülkelerde ve Türkiye’de nasıl böylesine farklı rol oynadı?”
Hürriyet muharriri Vedat Milor “Vahşi kapitalizm ve değişen lokantacı-müşteri ilişkisi” başlıklı yazısından kısımlar:
Düzgün lokantacı yemeğini takdir eden müşteri bulduğunda sevinir. Müdavim müşterilerini aile ferdi üzere görür. İkramda bulunur. Düzgün müşteriyse istismara yönelik davranışlardan kaçınır. Lokantada yer ayırttığı vakit masraf. Lakin son yıllarda bu hoş bağlantı bozulmaya başladı…
Dilimize pelesenk olmuş laflardan biri ‘her şey para değildir’. Değildir elbette lakin bu lafı devamlı tekrarlayanlar ortasında hayatını küçük hesaplar ve su katılmadık çıkarcılık üzerine inşa eden çok kimse olduğu üzere ruhu güçlü insan da çoktur.
Bu iki kategori insan tipi toplumda olduğu üzere lokantacılar ortasında da vardır. İkisi ortası da çok insan vardır elbette. Bunlara orta yolcu diyelim. Menfaatinin farkında lakin ‘hep bana daima bana’cı değil. Gereğinde cömert olabilen insan…
Çok yer gezdim, dolaştım. Kanımca dünyanın her yerinde çoğunluk orta yolcu. Orta yolcu ve çok cömert beşerler büyük çoğunluk. Yüzde 80 ve üzeri. Tıpkı yüzde lokantacılar için de geçerli. Büyük çoğunluk düzgün. Fakat sorun şu ki utanmaz arlanmaz bir azınlık, ömrün her alanını zehirlediği üzere lokanta-müşteri bağını de toksik hale getiriyor.
Globalizasyon sonrası yeterlice vahşileşen neoliberal denen kapitalizm de buna prim veriyor. Lokanta kamu hizmeti gören lakin maaş ödeyen ticari bir kuruluş. Düzgün lokantacı yemeğini takdir eden müşteri bulduğunda sevinir. Müdavim müşterileriyse aile ferdi üzere görür. İkramda da bulunur. Düzgün müşteriyse lokantacıyla empati kurar. İstismara yönelik davranışlardan kaçınır. Lokantada yer ayırttığı vakit sarfiyat. Aksi takdirde ve iki eli kanda değilse evvelden iptal eder.
Gel gör ki son yıllarda bu hoş bağlantı bozulmaya başladı. Bunun nedeni büyük çoğunluk değil çok uçlar. Bilhassa yurtdışındayken birebir akşam için üç yere rezervasyon yapıp son anda birini seçen ya da hiçbirine gitmeyenler var. Üstüne üstlük kurnazlıklarıyla övünüyorlar.
Önceden müşteriden kapora alıp sonra bunu hesaptan düşmeyen lokantacılar var. İki defa başıma geldi. Biri İsviçre’de, biri Yunanistan’da. Bir de tüm yemek parasını evvelden alıp sonra müşteriye o yemeği -başka ülkeye pop up’a gideceği için- iptal eden lakin 6 ay evvel aldığı önemli parayı bir müddet beklettikten sonra geri ödeyen lokantacı tipi var.
Bu da Japonya’da başıma geldi.
Günümüzde Amerika, İngiltere, İskandinavya’da gastronomik lokantaların pek birçok rezervasyon kaidesi olarak ya önemli bir kapora ya da tadım menüsü fiyatı alıyor. En azından kredi kartını veriyor ve gitmezseniz önemli bir ceza ödüyorsunuz. Rezervasyonların artık yüz yüze ya da telefonla değil kişiliksiz, ruhsuz siteler vasıtasıyla yapılması bu durumu mümkün kılıyor.
İptal kaideleri değişiyor. Genelde 24 saat içinde iptal edersen para yanıyor. Lakin kimi lokantalarda bu iki hafta. Birtakımı iptal durumunda paranı geri vermiyor ve ‘reschedule’ yap, yani ‘başka vakit gel’ diyor. Fakat ya yer yok ya lokanta öteki ülkedeyse ve seyahatin ertelenmişse bir daha ne vakit gideceğini bilemiyorsun. Hasılı paranı iç ediyorlar! Sistem saydam olmadığı için senin iptalinden sonra yerini doldurup tıpkı masadan ikili çıkar sağlamaları yüksek mümkünlük.
Yurtdışındayken tıpkı akşam için üç yere rezervasyon yapıp hiçbirine gitmeyenler var.
.